Περί της θέσμισης του αθλήματος της ιστιοπλοΐας ανοικτής θάλασσας

Συγγραφέας : Θάνος Ανδρόνικος

Σε μια εποχή όπου οι οικονομικός, κοινωνικός και ηθικός ιστός καταρρέει ίσως να έχει μεγαλύτερη σημασία να επαναθεωρήσουμε το άθλημα της
ιστιοπλοΐας μέσα από μια λίγο βαθύτερη και πιο κριτική θεώρηση.
 Ο περισσότερος κόσμος θεωρεί (και είναι πολύ συχνό το φαινόμενο η πλειοψηφία να πλανάτε είτε από εσφαλμένη πληροφόρηση είτε από παντελή έλλειψη προβληματισμού) ότι η ιστιοπλοΐα είναι ένα άθλημα για
ολίγους. Η θεώρηση αυτή, η οποία για ένα έθνος όπως το ελληνικό, που διαγράφει την 4^η χιλιάδα της ναυτικής ιστορίας του είναι αυταπόδεικτα λανθασμένη (βλακώδης είναι η πρώτη λέξη που σκέφτομαι), ατυχώς, μεταφέρεται αβασάνιστα και στη θέσμιση του αθλήματος, μια θέσμιση η οποία όπως θα δούμε παρακάτω είναι βαθιά δημοκρατική!

Υπάρχει λόγος...!

Αντιλαμβάνομαι την έκπληξη όποιου διαβάζει για δημοκρατική θέσμιση του αθλήματος της ιστιοπλοΐας, τόσο ως προς την χρησιμότητά της, αλλά και ως προς την ουσία της.

Ως προς τη χρησιμότητά του, η απάντηση είναι πολύ απλή. Ακόμα και ένα άθλημα είναι μια οντότητα η οποία απαιτεί έναν προσδιορισμό. Εάν την σκιαγράφηση του προσδιορισμού αυτού την αφήνουμε στην τύχη, χωρίς ενεργή συμμετοχή, προβληματισμό και διαβούλευση, κάποια στιγμή θα καταλήξουμε σε ένα ακαθόριστο μόρφωμα που το πιθανότερο είναι ότι ούτε θα μας εκπροσωπεί, ούτε θα μας εκφράζει και σίγουρα δεν θα μας ευχαριστεί. Δεν έχει παρά να εφαρμόσει κανείς την παραπάνω συλλογιστική στο πολίτευμά μας για να αντιληφθεί τι εννοώ. Οφείλουμε λοιπόν συνειδητά να επιχειρούμε περιοδικά έναν έλεγχο των αρχών.

Ως προς την ουσία της λοιπόν η δημοκρατική θέσμιση του αθλήματος προκύπτει μέσα από μια από τις βασικότερες αρχές η οποίες το διέπουν: αυτή του αυτοπεριορισμού και της αυτορύθμισης.

Αυτοπεριορισμός

Οι ιστιοπλόοι, ιδιαίτερα της ανοικτής θάλασσας, η οποία ως προς τις αρχές της παραμένει πιο αγνή σε σχέση με τις Ολυμπιακές κατηγορίες, οι οποίες έχουν σε μεγαλύτερο βαθμό αλλοτριωθεί από την εμπορευματοποίηση, ταξιδεύουν το μεγαλύτερο μέρος του αγώνα μακριά από κάθε έλεγχο. Και όμως, στην συντριπτική τους πλειοψηφία δεν παρανομούν, δηλαδή δεν βάζουν μηχανή, δεν κλέβουν στην απόσταση, δεν χρησιμοποιούν αντικανονικά πανιά κοκ! Η τήρηση των κανόνων (σκέψου νόμων) γίνεται αυστηρά και μόνο χάρης στον αυτοπεριορισμό του κάθε ιστιοπλόου, στον σεβασμό του προς το άθλημα και τους συναθλητές του και όχι εξαιτίας του φόβου της επιβολής κάποιας ποινής από έναν εξωτερικό παράγοντα (σκέψου διαιτητή και / ή αστυνομία). Η θέσμιση αυτή είναι τόσο ριζοσπαστική, που εάν την μεταφέρουμε σε οποιοδήποτε άλλο άθλημα θα μας φαινόταν αδύνατο να εφαρμοστεί. Εάν δε τον μεταφέρουμε σε κοινωνικό σύστημα, τότε θέτουμε τις βάσεις για ένα ευρέως δημοκρατικό, ίσως ουτοπικό πρότυπο. Φανταστείτε λοιπόν ένα ποδόσφαιρο χωρίς διαιτησία και επόπτες γραμμών. Παρότι διεξάγεται υπό τα βλέμματα εκατομμυρίων θεατών και καλύπτεται από δεκάδες γωνίες από κάμερες απαιτεί ως άθλημα την ύπαρξη διαιτησίας, βλέπε εξωτερικού ελέγχου.

Κάτι επίσης σημαντικό είναι ότι όσοι δεν επιδεικνύουν αυτόν τον περιορισμό, όσοι με απλά λόγια έχουν επιχειρήσει να κλέψουν, μεσο-βραχυ πρόθεσμα η ιστιοπλοϊκή κοινότητα τους αποβάλλει. Εφόσον δηλαδή λειτουργεί σωστά, έχει και την ικανότητα της αυτοκάθαρσης μια διαδικασία, η οποία στην κοινωνία μας, εδώ και χρόνια έχει εξαφανιστεί, με αποτέλεσμα η παραβατική συμπεριφορά να θεωρείται αποδεκτή και να μην διώκεται. 

Μια πιο κρυφή πτυχή: αυτορύθμιση!

Η ιστιοπλοΐα στη θέσμισή της έχει ακόμα μια πολύ σημαντική καινοτομία την οποία δεν συναντά κανείς σε άλλο άθλημα. Αναφέρομαι στη δυνατότητα της αυτορύθμισης, τη δυνατότητα δηλαδή που έχει ο αθλητής να πει: mea maxima culpa και να εκτελέσει από μόνος του μια ποινή, χωρίς την απαίτηση και πάλι κάποιου τρίτου, εξωγενούς ρυθμιστικού παράγοντα. Φανταστείτε και πάλι, έναν ποδοσφαιριστή ο οποίος ακούμπησε τη μπάλα με το χέρι να σταματάει από μόνος του το παιχνίδι και να στήνει τη μπάλα για φάουλ…

Αναγνωρίζω ότι πιο εμπορευματοποιημένες μορφές ιστιοπλοΐας, όπως το match racing έχουν απεμπολήσει επί της ουσίας το ιδιαίτερο αυτό χαρακτηριστικό. Αλλά, ας μην ξεχνάμε ότι το match racing πέρασε στην ιστιοπλοϊκή δραστηριότητα με σκοπό να διευκολύνει την τηλεθέαση, η οποία με τη σειρά της θα έφερνε χορηγούς, αλλά και θα βοηθούσε την παραμονή του αθλήματος ανάμεσα στα Ολυμπιακά! Υπό την έννοια αυτή, δηλαδή της αυτορύθμισης, το τελευταίο America’s Cup, το οποίο επί σειρά ετών συρόταν στις αίθουσες των αμερικανικών δικαστηρίων αποτελεί μια παρωδία και έναν επικίνδυνο εκτροχιασμό από την ουσία του αθλήματος, χωρίς αυτό βέβαια να μειώνει την αξία άλλων πτυχών της συγκεκριμένης διοργάνωσης.

Η μεταβίβαση εξουσιών

Προκειμένου να αποφύγω την κατηγορία της επιλεκτικής μνήμης από κάποιον που θα ανέφερε σε αυτό το σημείο την ύπαρξη των Επιτροπών Ενστάσεων θα αναφέρω ότι σίγουρα απαιτείται και μια δευτεροβάθμια διαδικασία επίλυσης των διαφορών των ιστιοπλόων. Πρακτικά τι είναι οι Επιτροπές Ενστάσεων; Είναι ένα σώμα ανθρώπων στους οποίους οι ιστιοπλόοι έχουν αναθέσει ή καλύτερα μεταβιβάσει την δυνατότητα επίλυσης των διαφορών τους. Η μεταβίβαση αυτή, η οποία εμπεριέχει εκ μέρους του σώματος των ιστιοπλόων την ευκολία της παθητικότητας (για να θυμηθούμε και λίγο τον Rousseau στο Κοινωνικό Συμβόλαιο), είναι πάντα επικίνδυνη, διότι στη συνέχεια τα άτομα των Επιτροπών παύουν να δρουν ως εντεταλμένοι εκπρόσωποι, ξεχνούν τους βασικούς λόγους της σύστασής τους ως σώμα και προασπίζονται πλέον τα δικά τους συμφέροντα, όπως εκείνοι τα αντιλαμβάνονται, σε πλήρη αντιστοιχία με κάθε μορφή εξουσίας. Εάν κάποιος αναρωτηθεί ποιο θα μπορούσε να είναι το συμφέρον μια Επιτροπής Ενστάσεων, ή Αγώνων, θα επικαλεστώ τις πελατειακές σχέσεις που έχουν αναπτυχθεί (και αλλοτριώνουν το άθλημα) ανάμεσα στους Ομίλους/Διοργανωτές, Επιτροπές Αγώνων, Επιτροπές Ενστάσεων και τέλος Αγωνιζόμενων. Υποθετικά πάντα, η Επιτροπή Ενστάσεων θα μπορούσε να καλύψει την Επιτροπή Αγώνων, η οποία την προσκάλεσε στον αγώνα, σε κάποια αίτηση αποκατάστασης προκειμένου να μην της δημιουργήσει πρόβλημα με τον Διοργανωτή Όμιλο, ο οποίος είναι και αυτός που προσλαμβάνει την Επιτροπή Αγώνων. Σε ένα άλλο παράδειγμα, εντελώς φανταστικό και αυτό προς αποφυγή παρεξηγήσεων, διαφορετική τύχη ενδεχομένως να έχει ένα «ασήμαντο» σκάφος σε μια εκδίκαση σε σχέση με κάποιο προβεβλημένο με μεγάλους χορηγούς και αναγνωρίσιμους ιστιοπλόους, από αυτά που αρέσκονται δηλαδή οι Όμιλοι / Διοργανωτές να έχουν ως συμμετοχές… και ας μην το παραδέχονται φωναχτά!

Προσωπικά ακολουθώντας τις αρχές του Montesquieu, θεωρώ ότι εάν θα μας ενδιέφερε η ουσία των δημοκρατικής θέσμισης του αθλήματος η οποία οφείλω να ομολογήσω ότι βάλλεται από κάθε έμμεση αντιπροσώπευση ή συγκρότηση οποιουδήποτε είδος ομάδων με εξουσία επί του σώματος των αθλητών ιστιοπλόων, θα προχωρούσαμε σε μια αναθεώρηση του τρόπου επίλυσης των ενστάσεων αντικαθιστώντας τις αιρετές από τις διοργανώσεις επιτροπές με κληρωτούς αθλητές!

Αυτοδιαχείριση, τουτέστιν κληρωτές Επιτροπές.

Οι μέχρι σήμερα επαφές μου, έμμεσες ή άμεσες Επιτροπές Ενστάσεων, ελληνικές και διεθνείς μου έχουν δώσει την εντύπωση ότι συχνά αποτελούνται από ανθρώπους ξεκομμένους από το άθλημα και την ουσία, η οποία δεν είναι η τυπολατρική τήρηση κανόνων αλλά η επαναφορά του δικαίου, όταν αυτό δεν είναι ξεκάθαρο στον αγωνιστικό χώρο. Ποιος λοιπόν είναι πιο κατάλληλος για την εξυπηρέτηση αυτού του σκοπού; Ένας αθλητής ο οποίος βιώνει τον παλμό και έχει αίσθηση του αγώνα ή κάποιος εντελώς ξένος, απλός ερμηνευτής ενός κειμένου, που στην πλειοψηφία των περιπτώσεων έχει πολλές δεκαετίες να μπει στη θάλασσα ως αθλητής…Λειτουργεί και ανάποδα. Εάν το σώμα των αθλητών, με την διαδικασία των κληρωτών ήταν επιφορτισμένο για την εκδίκαση των ενστάσεων θα αναγκαζόταν να εμβαθύνει στους κανονισμούς και να βρίσκεται σε μεγαλύτερο βαθμό επαγρύπνησης, κάτι που θα ανέβαζε το επίπεδο όλων των αθλητών.

Ατομικότητα vs Ομαδικότητα

Μέχρι να υιοθετηθούν οι παραπάνω απόψεις μου :) η εξυπηρέτηση της αυτορύθμισης του αθλήματος μπορεί να περνά μόνο μέσα από τον αυτοπεριορισμό. Με απλά λόγια, η εξυπηρέτηση αυτή γίνεται μέσα από μια ηθική η οποία προτάσσει το συλλογικό συμφέρον του αθλήματος σε σχέση με το προσωπικό. Μόνο έτσι μπορεί μια κοινωνία ατόμων, είτε αυτή ονομάζεται ιστιοπλοϊκή κοινότητα, ή όπως αλλιώς θέλουμε, να προοδεύσει. Το να κερδίσει κάποιος μια αποκατάσταση για μια σημαδούρα που πέρασε, ενώ δεν την πέρασε, το να ακυρώσει έναν συναθλητή του επειδή παραβίασε κάποια προτεραιότητα, ενώ ξέρει ότι δεν την παραβίασε κοκ, μπορεί να του προσδίδει κάποιο βαθμολογικό όφελος σε έναν αγώνα, αλλά στην ουσία επιφέρει ένα μικρό αλλά σημαντικό χτύπημα στη θέσμιση του αθλήματος, στην βασική του ουσία. Όσο δε πιο προβεβλημένος, αγωνιστικά ή θεσμικά είναι ο αθλητής αυτός τόσο μεγαλύτερο το χτύπημα και τόσο πιο αποτρόπαια η πράξη. Ίσως ο όρος να ακούγεται βαρύς, αλλά το να αντιμετωπίζει κανείς δικανικά και όχι δίκαια τη διαδικασία αυτή είναι εξίσου καταστρεπτικό για το άθλημα όσο το να βάζει κανείς μηχανή, να μην περνάει τα σημεία στροφής, να κλέβει στην καταμέτρηση κοκ. Το ότι μπορεί ένας να κοροϊδέψει, πάντα επιφέρει μακροπρόθεσμα σημαντικές επιπτώσεις. Νομίζω ότι αυτό το βιώνουμε καθημερινά σε άλλους τομείς της σύγχρονης Ελλάδας.

Τον τελευταίο καιρό, η ανάπτυξη της τεχνολογίας βάζει τη δυνατότητα για την αστυνόμευση των σκαφών σε κάθε τους στιγμή. Το άκουσα και από τον τρίμερ της μαΐστρας αναφορικά με μια διένεξη σε μια σημαδούρα στον τελευταίο μας αγώνα: «Τελικά πρέπει να έχεις παντού μια κάμερα, ρε γ… το». Αυτός είναι ένας πειρασμός στον οποίο σίγουρα θα πρέπει να αντισταθούμε, αφού πλήττει καίρια τη βασική θέσμιση του αθλήματός μας. Διότι αλλιώς κινδυνεύουμε να το εξελίξουμε σε ένα reality show. Και αυτό σίγουρα πρέπει να το αποφύγουμε.

Ο αυτοπεριορισμός και η αυτορύθμιση του αθλήματος σε συνδυασμό με μια τρίτη παράμετρο, την υποχρέωση, ηθική και θεσμική, παροχής βοήθειας στον συναθλητή στη θάλασσα (για την οποία θα μιλήσουμε σε άλλη περίπτωση) προσδίδει στο άθλημά μας μια ιδιαιτερότητα ανεκτίμητη καθώς ή λειτουργία του βασίζεται σε ανθρώπους οι οποίοι έχουν την ωριμότητα και την πνευματική διαύγεια να δρουν με τρόπο θετικό για το σύνολο. Θα μπορούσε δε να αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση για μια ολόκληρη κοινωνία. Παραφράζοντας τον Benjamin Constant, μιλώντας για το σύγχρονο ιστιοπλοϊκό φαντασιακό «το μόνο που ζητάμε από τους ομίλους (ίσως και ΕΙΟ/ΕΑΘ) είναι η εγγύηση των απολαύσεών μας» χωρίς καμία δική μας συμμετοχή, βλέπε πρόταση, προτροπή, εμπλοκή και γιατί όχι σύγκρουση. Κάτι τέτοιο όμως είναι ανέφικτο και εάν θέλουμε να διαφυλάξουμε το άθλημά μας χρειάζεται να κοιτάμε λίγο ευρύτερα την έννοια των αγώνων, πέρα από τη σφαίρα του προσωπικού, ιδιωτικού και εγωιστικού, έννοιες τις οποίες έτσι και αλλιώς η αλμύρα τις οξειδώνει!